top of page
  • Yazarın fotoğrafıIlgaz Fakıoğlu

Yaratıcı hikâyeler için Freytag Piramidi’ni gazeteciliğe nasıl uyarlayabiliriz?

Yaratıcı gazetecilik ve hikâye anlatıcılığı ilişkisi hakkında daha önce bu blog’ta da yazdığım bir içeriği daha da açmak istedim. Verdiğim atölyelerde içerik kurgulama ve mimari oluşturma noktasında hikâye anlatıcılığı kullanmak isteyen gazetecilere doğrudan Freytag Piramidi’ni öneriyorum. Dramatik anlatım ve yapıda kullanılan ve sonuçtan ziyade anlam yaratmaya, bir çerçeve oluşturmaya çalışan bu piramidi; yaratıcı gazetecilik anlamında nasıl kullanabileceğimiz noktasında benim de uyguladığım bir formülü size sunmak istiyorum. Oluşturduğum kendi içerik mimarisiyle (Sarmal Gazetecilik) harmanlanan bu yapı; temeliyle sonuç odaklı bir gazetecilik yerine, okuyucuda anlam etkisi yaratmayı hedefleyen hikâyelere özgü bir mimari taşıyor.

Gazeteciliğin geleneksel mimarisi: Ters Piramit

Temel hâliyle bugün dijital gazetecilik ve rutin haber üretiminde 1850’lerde telgraf bazlı iletişimle ortaya çıkan ve sonuç odaklı model olarak bilinen “Ters Piramit” tekniğinin kullanıldığını söyleyebiliriz. Haberde sonuçların öncelikli, arka plan ve duygusal atmosferin ise sınırlı şekilde verildiği bu haber tekniği ve kurgu akışı temel anlamıyla dramatik yapıyı aktarmada yetersiz kalıyor. Bunun en büyük nedenlerinden bazılarını; mimarinin hem uzun yapılı içeriklere uygunsuzluğu hem de arka plan ve duygu tasarımı noktasındaki zayıflığı oluşturuyor.


  • Seri haber üretiminin en yaygın mimarisi

  • 1850'lerde telgraf bazlı iletişimle ortaya çıktı

  • Haberde öncelikle hız ve sonuca yönelik odak sağlıyor.

Hikâye anlatıcılığı gibi genel hâliyle kavramsal içerik yapısına uygun olmayan ters piramit modelini “telgraf” aracının doğasına uygun bir düzlemde değerlendirmek gerekiyor. Bu nedenle sıcak ve rutin haber üretiminde bırakmamız gereken bu yapının alternatiflerini incelememiz gerekecek.


Çaba güzel ama mimari yetersiz: Düz Piramit


Bugün “Ters Piramit”i ters yüz etme prensibiyle ortaya “Düz Piramit” tekniğinin çıktığını da söyleyebiliriz. Arka planla başlayan mimari, sonuç-doruk noktasını haber/içeriğin sonuna koysa da; bu piramit tekniği mimaride inişli-çıkışlı bir dinamik taşımadığı ve doğrusal bir mekaniğe sahip olduğu için; sonuç akabinde gerçekleşecek hikâyenin çerçevelenmesi özelliğini taşıyamıyor. Aynı Ters Piramit tekniğinde de olduğu gibi bu piramit de uzun yapılı hikâyelere uygun bir mimari özelliği gösteremiyor.


Freytag Piramidi


Gustav Freytag’ın dramatik yapı özelliği gösteren ve özellikle sahne sanatlarında kullanılan “Freytag Piramidi” hikâye anlatımında güçlü bir yapı olarak karşımıza çıkıyor. Amacı sonuçtan ziyade insan ruhunda etki bırakmak olan bu yapı önce arka planı kurguda konumlandırarak, sonucun izleyici/okuyucuda akılda kalıcılığını arttırıyor. Olaydan veya sonuçtan ziyade duyguya ve konsepte, anlam yaratmaya odaklanan yapı; bugün birçok global platformun öncelikle uyguladığı mimarilerden biri olarak gözüküyor. Fakat elbette bu piramidi de gazeteciliğe uyarlamak için, hikâye mimarisine uygun bir yapı niteliğine sokmak gerekecek.


5 evrenin kuralıyla 4 modeli birleştirmek: Yaratıcı hikâyenin doğuşu


Freytag Piramidi’nde yer alan 5 evre temel hâliyle Tanıtım/Prologue, Yükselen Eylemler, Doruk, Düşen Eylem, Çözüm kısımlarını içeriyor. İsimlerden de anlaşılabileceği gibi bugün prodüksiyona açık sinema filmlerinde de görebileceğiniz bu yapı temel hâliyle sahne sanatları için yeterli bir dinamiği-kompozisyonu içeriyor. Fakat piramidi yaratıcı gazetecilikte kullanmak için bu evreleri, farklı modellerle birleştirmemiz ve ortaya bir içerik kurgusu oluşturmamız gerekecek.


Evrelerle birleşecek modelleri temel hâliyle ben İçerik Mimarisi, Kurgu, Duygu Tasarımı ve Editoryal Kaygılar başlıklarında toplamayı doğru buluyorum. Fakat içerikten de anlayacağınız şekliyle bu benim kendi imza mimarim. Sizler de benim kendi üretim profilime yönelik tasarladığım başlıklar içerisinden üretim tarzınızı ve prototip mimarilerinizi oluşturabilirsiniz. Kendi yaratıcı gazetecilik tarzınızın üretici profilinizle birleşmesi uzun vadede size getiri sağlayacak bir yöntem.


Piramide tırmanmadan önce: İçerik mimarinizi ve editoryal kaygılarınızı seçin


İşe anlatacağınız dijital hikâyede öncelikle editoryal kaygılarınızı belirlemekle başlayabilirsiniz. Benim bir hikâye oluşturmadan önce kendi kendime sorduğum sorular genel olarak bazı noktalara değiniyor.


  • Bakış açım: Hikâyemin ana noktasını ne?

  • Dramatik sorum: Okuyucunun dikkatini ne çekebilir?

  • Bağlayıcılık: Anlatacağım hikâye hangi konulara aidiyet gösterebilir?

  • Editöryal ton: Hangi anlatı tekniğini izliyorum?

  • Multimedya çeşitliliğim: Hikâyemi modül mantığında tasarladıysam hangi multimedyaları kullanabilirim?

  • Ritmik yapım: Hikâyenin ritmi ve akışını nasıl düzenleyebilirim?

  • Ekonomi: Hikâyeyi aktarmak için yeterli kaynağım elimde mevcut mu?


Piramidin evrelerini içeriği yazmadan kurgulayın


Hikâyeyi oluşturmadan önce piramide yerleşecek bölümlere evreler üzerinden karar vermenizi öneririm. Özellikle görsel olarak çalışmanızın bu noktada katkısı büyük. Bu noktada kurgu şablonunuzu oluştururken multimedya seçimlerinizi ve ritmik yapımınızı da şablonunuzun içine yerleştirin.


Duygu tasarımıyla evreleri eşleştirin


Hikâyenin kilit noktasını duygu tasarımı oluşturur. Seçtiğiniz konunun ne kadar doğru bir dijital kurgu olacağına bu birleştirmeler karar veriyor. Benim kendime yönelik tasarlığım duygu tasarımındaki eşiklerim şu şekilde:


Edebi anlatım: Edebi gazetecilik tekniği kullanın


Karakter odağı: Her daim özelden genele anlatım oluşturun


Monomyth-storyac uyumu: Hikâyenin yolculuğuyla karakterin yolculuğunu paralel şekilde ilerletin


Perspektif: Okuyucuyu yönlendirin


Alegori: Edebi bağdaştırmalar kullanın


Multimedya hikâyeciliği: Multimedyadaki dilinizle hikâyenizin dili aynı olsun


Duygu tasarımını hangi evrelere koyacağız?


  • Edebi anlatım: 5 evrede de kullanın

  • Karakter odağı: Karaktere dair anlatımları ilk üç evrede yoğunlaştırın (Prologue, Yükselen Eylemler, Doruk)

  • Monomyth, storyarc uyumu: Ritmik yapıyı ilk üç evrede yoğunlaştırın (Prologue, Yükselen Eylemler, Doruk)

  • Perspektif: Yönlendirme kısmını son evrede kullanın (Çözüm)

  • Alegori: Hikâye anlatıcılığının süslü niteliklerini ilk iki evrede kullanın (Prologue, Yükselen Eylemler)

Özetle:
  • Freytag Piramidi’nde dramatik yapıyla gazeteciliğin olgusal tarafını birleştirmemiz gerekiyor.


  • Var etmeye çalıştığımız “Factual Storytelling” konsepti için piramidin evreleriyle model tekniklerini eşleştirmeliyiz


  • Piramidin doğrusal çıkış mekaniği (Prologue, Yükselen Eylemler, Doruk) hikâye anlatıcılığının tekniklerini daha sık kullanırken, son iki evre (Düşen Eylemler, Çözüm) gazeteciliğin olgusal taraflarını daha yoğun kullanmalı. Okuyucudaki bir anlam çerçevesi oluştururken hikâyeye, yönlendirme ve çözüm sunarken olgusal tarafa yoğunlaşmalıyız.

✍️Şimdi bu yazdıklarım üzerinden örnek bir kurgu taslağı hazırlayalım:

Öncelikle anlatacağım konuyu seçiyorum:


Beklenen İstanbul Depremi

İçerik mimarim: Scrollytelling


Editoryal kaygılarıma yanıt vererek devam ediyorum

Bakış açım: İstanbul depremiyle alakalı okuyucuya bilimsel verileri anlaşılır şekilde sunabilmek.


Dramatik sorum: Hayatı tehlikeye sokabilecek bölgeler neresi?


Bağlayıcılık: Hayati konu


Editöryal ton: Edebi gazetecilik


Multimedya çeşitliliğim: Video, podcast ve interaktif harita


Ekonomi: Ses kayıtlarım, taranmış veri ve dökümanlar


İçeriği yazmadan önce piramidi kurguluyorum. Dediğim gibi bu bölümde görsel çalışmaya özen gösterin. Multimedya seçimlerinizi de kurguya yerleştirin

⚪Prologue: Beklenen İstanbul depremiyle alakalı genel atmosfer


🟡Yükselen Eylemler: Yüzyıllık deprem aralıkları ve şehirdeki son çalışmalar


🎤Ara Multimedya: Podcast (Konstantiniyye’nin uzun geceleri: 18.YY İstanbul depremleri)


🔴Doruk: Depremin ne zaman ve ne kadar hasar bırakacağına yönelik görüşler


🗺️Ara Multimedya: İnteraktif harita (Hasarlı binalar)


🗺️Düşen Eylemler: Gelecek 10 senede neler yapılabileceğine yönelik izlenimler


📹Ara Multimedya: Video (Uzmanlarla röportaj kesitleri-kısa jenerik belgesel)


🟢Çözüm: Bireysel-toplumsal olarak İstanbullulara düşen çözüm önerileri


Duygu tasarımı bölümüne geçmeden önce hikâyemin başlığını atıyorum:


Bir ejderhanın anatomisi: ‘Büyük Marmara Depremi 7.3’le vuracak’

Karakter odağım: Karakteri insansılaştırma noktasında deprem olarak belirliyorum.


Alegori: Ejderha (Deprem), Anatomi (Fay)


Monomyth-Storarc uyumu: Uykuya yatan ejderhayla sessiz deprem hattını eşleştirme, harekete geçme ve yüzyıllık tekrarlar


Perspektif: Deprem farkındalığını arttırmak



bottom of page