Aynı üniversite ve bölümden mezun olduğum bir arkadaşımla, geçen haftaki konuşmamızın bu içeriğe ilham verdiğini söyleyerek başlamak istiyorum. Konumuz; iki mezun ve sektörde hâlihazırda çalışan dijital gazetecilerin rutin sohbet konularından bir tanesi… Konu tam anlamıyla akademik eğitimin, ders programı analizlerinin tam olarak dijital gazeteciliğe ne kattığı sorusu.
Bu soru tüm hatlarıyla kafamda beliren başka bir soruyu daha akla getiriyor; sektör ve akademi bu denli kopuksa, hangisi tam olarak gazeteciliği çalışan profilinde doğru yere oturtuyor? Bu soruya hiçbirisi yanıtını verebiliriz. Ne sektör üzerinde deneyime göre profesyonelleşen ve üretime yabancılaşan çalışan kimliği; ne de dijital gazeteciliğe dair bütünsel yaklaşım sunabilen genel ders programları bu noktada tam anlamıyla soruya bir yanıt oluşturamamıza yol açıyor.
Peki; sektör ve akademik ders programlarına konuyu bağlarsak; geleceğin gazetecilerini ve bütünsel konsept iletişimi yaratabilecek üretici profilini hangi unsurlarla doğurabiliriz? Tek adamda birleşecek anlamlar için önce bütünün parçalarına bakmamız gerekecek.
Geleceğin eğitimine dair görüşler nerelere odaklanıyor?
Teknoloji
Geleceğin gazetecilik eğitimine dair farklı tarafların düşüncelerine baktığımızda karşımıza ilk olarak teknoloji konusu çıkıyor. Teknoloji alanının ve bilgi enformasyonlarındaki değişimlerin giderek hızlanması, akademilere bir yenilenme zorunluluğu dayatıyor. [1] Elbette gazetecilikte teknoloji derken akla sadece Adobe Photoshop, InDesign gibi görsel ve mizanpaj düzenleme programlarının gelmemesi gerekiyor. Bugün; otomasyon gazeteciliğinden, veriye, interaktif/yaratıcı araç kullanmadan, kürasyon oluşturmaya uzanan içerik dünyasında; gazetecilerin bütünsel yapıyı parçalara aktarabilme gibi kaslara sahip olması gerekiyor. Gazetecilikteki teknoloji eğitimini bilgisayar laboratuvarı kurmaktan ziyade; teknolojinin ortaya çıkardığı ve gazeteciliğin sunumunu genişleten alanlar özelinde de görmek önem kazanıyor.
Kapalı meslek
Gazeteciliğin “açık meslek” grubunda olması, eğitim sonrası gerçekleşen istihdam sorunlarına da neden oluşturuyor. Özellikle bu noktada gazeteciliğin; her eğitim alanından insanın meslek seçme olanağına açık olmasının birçok eleştiriyi ve çözüm önerisini beraberinde getirdiğini görebiliyoruz. [2] Açıkçası bunun bazı durumlarda bir avantaja dönüşebileceğini söylemek gerekiyor. Örneğin; yazılım, mimarlık eğitimi alan insanların UX, veri bağdaştırıcılığı, panel yönetimi noktasında gazeteciliğe olumluluk katabileceğini gözlemlemiş biri olarak gazeteciliğin kapalı meslek statüsüne hiçbir zaman ulaşamayacağını düşünüyorum. Benim burada asıl vurgulamak istediğim nokta; bu durumu merkezde yer alacak gazeteci için bir avantaja dönüştürmekte yatıyor. Aynı stüdyo ekonomisinde de olduğu gibi gazetecilik eğitimini almış bir kişiyi istihdam mekanizmasında merkeze çekip etrafına farklı alanlardan gelen kişileri yerleştirebilmek alternatif bir yöntem olabilir. Yani bu yeni “yeni” mekanizma gazetecilik eğitimi almış kişinin merkezde olacağı, paydaşlarının ve çevresindekilerin açık meslekten yararlanan kişilerce oluşturabileceği bir düzeni de tarif ediyor. Burada üniversitenin merkezde bulunacak yeni gazeteciye; çevresindekileri yönlendirebilecek düzeyde bütünsel fikir ve strateji sunabilecek bilgiyi ve tekniği kazandırabilmesi gerekiyor.
İçeriği ve dijitali bilen akademi
Gazetecilik okullarının gerçeğin temellerini anlattığını biliyoruz. Bu temeller elbette; “haber yazımı, habercilik, düzenleme, iletişim hukuğu, iletişim tarihi, iletişim kuramları, iletişim etiği” gibi derslerin ve analizlerin de öğrenciye aktarılabilmesini gerekli kılıyor. Fakat bugün; dijital kültürün ve yansıttığı düzeni anlatan; kaynak, teknoloji, sunum becerileri gelişen bir eğitimin de ortaya çıktığını söylemek gerekiyor. Elbette bu değişimin başladığı yıllarda birçok akademinin ve eğitimcilerin yeni müfredata ayak uyduramadıklarını da istatistiklerde gözlemleyebiliyoruz. [3] Bu noktada özellikle ABD temelli üniversiteler; teknolojik dönüşüme ve sayısal becerilere ayak uydurabilen, sektör içerisinde dijital varlığı bulunan kişileri akademik kadrolarına ekleyerek bir çözüm yolunu seçiyor. Haberciliğin ve iletişimin esasları akademik tarafla sağlanırken, üniversite içerisinde bulunan sektördeki elemanlarla da teknik, yeni gazetecilik işçiliği gibi konular bütünsel olarak ilerletiliyor ve öğrenciye kazandırılıyor.
Tek adam işçiliğini üreten programlar
Ben kendi verdiğim sektörel atölye/eğitimlerde de bu konudan sık sık bahsediyorum. Gazetecilik ve medya üretimi artık post-fordist yapısıyla esnek uzmanlaşma yöntemine doğru geçiyor. Bu da haber üretiminde, geniş yelpazeyi kullanabilen; tek başına tüm üretimi gerçekleştiren uzmanlığı esnek profilleri öne çıkarıyor. Bu noktada globaldeki üniversitelerin ders programlarını nasıl düzenlediği konusunda QS Dünya Üniversite Sıralaması’nı dikkate alarak hazırladığı çalışmayla Bilge Narin’in araştırması da dikkat çekiyor. Sektörde haber üretiminin her aşamasını bilen bütünsel gazeteciliğe doğru bir kayış olduğundan bahseden Narin; farklı düşünürlerin konu dâhilindeki görüşlerine de odaklanıyor. Elbette üretimde tek adam rejimine geçilmesinin doğasında iletişim rekabeti ve teknolojik dönüşümle yaratılan kolaylıklar yer alıyor. [4] Özellikle bu noktada önde gelen üniversitelerin yeni ders içeriklerinde Görsel/İşitsel Gazetecilik, Radyo, Televizyon, Podcast Gazeteciliği gibi farklı derslerin yanında Mobil Gazetecilik, Veri Gazeteciliği, Yaratıcı İçerik Oluşturma gibi alanlar dikkat çekiyor.
Önde gelen üniversitelerin yeni ders içeriklerinden örnekler:
Podcast Gazeteciliği
Hikaye Anlatıcılığı
Spor Haberciliği
Dergi ve Dosya Gazeteciliği
Uzman Gazetecilik Yaklaşımı
Veri Gazeteciliği ve Veri Görselleştirme
Multimedya Gazetecilik
Uluslararası Habercilik
Bilim ve Çevre Gazeteciliği
Araştırmacı Gazetecilik
Çatışma, Müzakere, Arabuluculuk ve Sivil Alan Gazeteciliği
Röportaj / Görüşme
Yerel Gazetecilik ve Kent Sorunları
Yurttaş Gazeteciliği
Halkla İlişkiler ve Habercilik
Mobil Gazetecilik
Müzik Gazeteciliği
Siyasal Habercilik
Yaratıcı Yazma
Anlatı Haberciliği
Deneyimsel Gazetecilik
Otomasyon Gazeteciliği
Kürasyon Gazeteciliği
UX/UI
Kod Yazımı
Yeni ders programları ve içerikler neyi bize katabilir?
Dijital gazetecilik eğitimi alanlar öğrendiklerini bütünsel değerlendirebilir. Böylece dijital gazetecilerin belirli üretim bandında sıkışmasının, bütünsel üretime yabancılaşmasının önüne geçilebilir.
İş görevlerinde geniş yelpaze işlevi öne çıkabilir. Yani yeni mezun bir gazeteci adayı; sektöre daha güçlü girebilir.
Uzman gazeteciliğini yansıtan temel ayrıştırıcı programlar, meslekte belirli bir konuda uzmanlaşma noktasında bize teorik destek verebilir.
Olması gereken eğitim gazeteciliği nasıl konumluyor?
Dijital gazeteci; sadece haber yazmayan, haber ekonomisini yürüten, bütünleşik paydaşlarını yönetebilen kişiler oluyor.
Sadece haber üretimine odaklanmıyor, onu bir bütünün içerisine konumlayarak anlam yaratıyor.
Profesyonel iş görme kaidelerini manipüle ediyor.
Teknolojinin ve enformasyonun dayattığı zorunlu kullanım biçimleri içerisinde kendisini konumluyor.
Gazetecilik eğitiminde ayrım: Endüstri mi topluluk merkezli mi?
Gazetecilik eğitiminde yeni gelişen yaklaşımlara baktığımızda elbette bunların bir anda gökten yere inmediğini belirtmek gerekiyor. İşin aslına bakacak olursak; tüm bu değişim, gazeteciliğin köklerinden yani endüstri merkezli gazetecilik eğitiminden kaynaklanıyor. Gazetecilik eğitimi, ilk günlerinden beri öğrencileri gazetelerde ve sektörde çalışmak üzere eğitmesiyle ilgiliydi. Zamanla okullar yayıncılık, reklamcılık ve halkla ilişkiler konusunda eğitim eklemiş, bazıları tasarım programları, yönetim dizileri ve çeşitli raporlama türlerine vurgu yapmıştı. Fakat özetle, tarihi boyunca gazetecilik eğitiminin ana teması, öğrencileri medya endüstrilerindeki işler için eğitmeye odaklanan profesyonel odaklı bir program olmaktan koparamadı. [5]
Endüstri merkezli eğitim neler sunuyor?
Profesyonel yaratmaya odaklanıyor.
Öğretim becerileri ve tekniklerini sunuyor.
Eleştirel sorgulamadan çok araçsal aklı öne çıkarıyor.
Öğrencileri endüstriyel haber üretimine hazırlamanın artık gazetecilik eğitimine yön vermemesi gerektiği öneren diğer bir alternatif taraf topluluk merkezli gazetecilikte bulunuyor. Bu alternatif yapının odağı genel olarak gazeteciliğin var oluş prensiplerini yönlendiren ve bunları yaratan unsurlara odaklanıyor. Gazeteciliğin toplumla olan bağını yeniden kurmaya çalışan bu yaklaşım; yurttaşlık prensibini de ortaya çıkarıyor. Gazeteciliğin aynı Narodnik’ler gibi halkı eğitmede bir araç olduğunu, ona yön vermenin gazetecilerden geçtiğini belirten bu yaklaşım, endüstriyel merkeze de doğrudan bir alternatif sunuyor.
Topluluk merkezli eğitim neler sunuyor?
Profesyonellikten kaçınıyor.
Muhabir merkezini değil ağ tabanlı gazeteciliği önemsiyor
Toplum merkezli çalışmaya odaklanıyor.
Gelecek için bir sonuç çıkarmak mümkün mü?
Mümkün diyebiliriz. Bunun en büyük nedenlerinden birisi gazeteciliğin sektör içerisindeki uygulama ve eğitim konusunun ampirik bir yolla görülebiliyor olmasından kaynaklanıyor. Tarafların görüşlerinden, önerilerden ve uygulamalardan yola çıktığımızda esasen belli bir yol haritasına sahip olabiliyoruz.
Global gazetecilik endüstrisi, bugün müfredatı değiştirmek istiyor. Fakat dijital ekonominin ülkeler bazında ortak ivmeye sahip olmaması, ülkesel bazdaki gazetecilik endüstrisinin geri kalmasına yol açıyor. Endüstri bazlı hareket eden müfredat yerel bazlı dinamiklerle düzenlendiği için Türkiye’deki gazetecilik eğitiminin teknik konudaki geriliği somut nedenlere oturuyor.
Topluluk merkezli gazetecilik eğitimi, teknik konulardaki eğitime dair somut alternatifler sunamıyor. Bu nedenle gazetecilikte endüstri merkezli eğitimlerle, haberin çekirdeğinde yer alan topluluk merkezli yaklaşımları birleştirebilmek gerekiyor.
Bir gazetecinin sektöre girmeden otomasyon, kod, interaktif araç, veri, görselleştirme, kürasyon, SEO, CMS, video, podcast gibi konularda belirli yetenekleri kazanması gerekiyor. Bu nedenle üniversitedeki eğitimlerde sayısal, teknik becerileri öğretmek önem kazanıyor.
Yeni gazetecilik eğitim prensipleri, Türkiye’de ancak gazetecilik bölüm sayısı azaltılarak bir kalıcı çözüm sağlayabilir. Nitelikli programlardan mezun olacak kişiler, bütünsel üretim yapabileceğinden istihdam sorununu aşmada da bir çözüm olasılığını işaret edebilir. [6]
İleri okumalar:
1 Atabek, 2005
2 Richter, 2009
3 2013 Poynter Institute
4 The Knight Foundation. Above&Beyond: Looking at the future of journalism education. (2015).
López-García, X.; Rodríguez-Vázquez, A.-I. ve Pereira-Fariña, X. (2017). “Technological Skills and New Professional Profiles: Present Challenges for Journalism”, Comunicar, Media Education Research Journal, 53
5 Becker, 2003; Dickson, 2000; O'Dell, 1935
Altun, Abdülrezak (2005). “Yerel Medya Çalışanlarının Eğitim İhtiyacı ve Yerel Medya Enstitüsü”, İletişim Araştırmaları, Dergi 1–2, Ankara, edu.tr/dergiler/23/667/8497.pdf.
Mensing, Donica. (2010). Rethinking [again] the future of journalism education. Journalism Studies. 11. 511-523. 10.1080/14616701003638376.
Narin, Bilge. (2018). Dünyada Akademik Sıralaması Yüksek Gazetecilik Lisans Bölümlerinin Ders Programlarının Analizi Analysis of the Curricula of the Highest Ranked Universities for Journalism Education in the World. Güz/2018. 87-110.