Türkiye’deki dijital gazetecilerin yaratıcı içerik üretimindeki 4 eksiği
Türkiye’deki platformların yaratıcı içerik dönüşümündeki yolculuğuna baktığımızda özellikle medyada 2015-2017 sürecinin belirleyici olduğunu görebiliriz. Bu noktada AJ Plus’ın Türkiye deneyiminden ilham alan Hürriyet ve Sözcü gibi platformların kurduğu Plus stüdyolar, yaratıcı içerik dönüşümünde dijital gazetecileri temel alan belirli bir yaklaşımı içeriyordu. Bugüne baktığımızda ise haber doğrulama mecralarından merkez medyadan dikeyleşmiş platformlara kadar birçok yapının ekosistemine yaratıcı içerik dönüşümünü çektiğini görebilmek mümkün. Fakat ben tüm bu girişimlerin kapsamlı olmadığı, temel eksikliklere sahip olduğunu düşünüyorum. Hâlihazırdaki arketip açıklamalarına ve içerik mimarilerine baktığımda da bu gidişle yaratıcı içerik trend’inden kısıtlı bir pay alabileceklerini gözlemliyorum. Bunun en büyük nedenlerini bu içerikte genel hâliyle açıklamaya çalışacağım. Hikâye anlatıcılığından interaktif hikâyelere kayan, uygulama sahası sponsorlu içeriklerden dosya hikâyelere kayan süreçte platformların ekosistemindeki eksiklikleri de beraberinde vurgulayacağım.
Konseptleştirme teknikleri
Konseptleştirmeyi ben gerçeğin anlama dönüşen yolculuğunda temel yapı taşı olarak görüyorum. Özellikle yaratıcı içeriklerin dayandığı duygu tasarımını gösterme açısında da konseptleştirme çabalarının haberin etkisini de arttırdığını gözlemleyebiliyoruz. Bu noktada platformların gazetecilik sürecinin artık gerçeği aktarmak değil gerçeği anlamlandırmak olduğunu fark etmesi gerekiyor. Çünkü sürekli tekrar ettiğim bir konu olarak çağımızda gerçek, tüketici için yeterli değil ve medya etki analizindeki seviyesi oldukça düşük. Haberin gerçekliği bireysel etkilere yani gerçek hakkında farkındalık, tutum değiştirme, gerçeği sosyal gruplar içerisinde yayma gibi faktörlere odaklanırkan anlam odaklı etkiler kümülatif gruba geçiyor. Kümülatif gruptaki etkiler, toplulukların söylem değişimi, söylem yaratma, kamuoyu oluşturma gibi faktörlerine değiniyor. Yani gazeteciliğin gerçek gücünün anlamda olduğunu görebilmek mümkün.
Konseptleştirmeyi tam olarak jenerik bir dille ifade edersek; haberin hangi anlatı tekniğiyle anlatılacağı, içeriğin nasıl kurgulanacağı, duygu tasarımının nasıl yapılacağını gösteren bir alan olarak karşımıza çıkıyor. Bu alana baktığımızda Türkiye’deki yenilikçi platformların konseptleştirme konusunda yetersiz olduğunu düşünüyorum. Özellikle kullanılan hikâye anlatıcılığı teknikleri, duygu tasarımının yapısı ve kullanılan alegori-karakter-monomyth-storyarc akışında zayıf kurgular bulunduğunu; övülen ve öne çıkarılan işlerin de zayıf anlama sahip içerikler olduğunu gözlemleyebiliyorum. İçeriklerde herhangi bir duygu tasarımı-bağdaştırıcılık ve gerçeği anlamlandırabilen bir çatı bulunmuyor.
Neden eksik?
Türkiye’deki dijital gazeteciler hikâye anlatıcılığının eski bir yöntemi olan edebi gazeteciliği uyguluyor.
İçerikte bağdaştırıcılık, alegori, monomyth, karakter odağı gibi duygu tasarımını gösteren işlerle bağlamın gücünü sunan konseptleştirme tekniklerinden yararlanılmıyor.
Gazeteciliğin anlam yaratma vurgusu içeriklerde düşük vaziyette.
Tasarım dili ve içeriğe uygunluğu noktasında platformlar gazetecilikle bütünleşebilen tasarımcıları tercih etmiyor.
İçerik Mimarisi
Her yaratıcı işin bir mimarı ve mimarisi olmak zorunda. Bu noktada içeriklerin –özellikle de navigasyon ve UX barındıran yapıların- mimarisine dikkat edilmek zorunda. İçerik mimarisini bu alanda iki eşiğe ayırabiliriz. Birincisi; içeriğin mizanpaj ve yaratıcı içerik modülleriyle doğru bir ilişki olup olmadığı eşiği; diğeri ise içeriğin özünün nasıl bir mimariyle oluşturulduğu konusu. İkinci eşik konusunda benim anlatı tekniği uygulamaya çalışan gazetecilere önerdiğim bir piramit olarak Freytag kurgusu ortaya çıkıyor. Amacı sonuçtan ziyade insan ruhunda etki bırakmak olan bu yapı önce arka planı kurguda konumlandırarak, sonucun izleyici/okuyucuda akılda kalıcılığını arttırıyor. Olaydan veya sonuçtan ziyade duyguya ve konsepte, anlam yaratmaya odaklanan yapı; bugün birçok global platformun öncelikle uyguladığı mimarilerden biri olarak da gözüküyor. Fakat elbette mimari konusu sadece Freytag Piramidiyle sınırlı değil. Her platform kendi prototipini yaratıp, içerik noktasında bir arketip oluşturabilir. Örneğin benim kendi ürettiğim mimariye Sarmal Gazetecilik başlığı altından ulaşabilirsiniz.
Neden eksik?
Ters piramit tekniği hâlen revaçta.
İçerik bütünsel bir yaklaşımla değil parçalı bir yaklaşımla oluşturuluyor.
Kürasyon ve küratör anlayışı eksik.
Stratejik İş Yönetimi
Yaratıcı içerik dönüşümünü gazetecilikte uygulayan yapıların giderek stüdyo düzenine geçtiğini görebiliriz. Bu noktada yeni çalışan tipi, esnek işlevsellikle bir yandan video oluşturma becerileri olan, bir yandan kendi video’sunun çevresinde yaratabileceği hikâye metnini yazan, bunun için bir kürasyon düşünen ve bu yapıyı interaktifleştirebilen ve tüm bunları da bütünsel bir anlam odağıyla yapan gazetecilere odaklanıyor. Bugün global örneklere baktığımızda da stüdyolardaki çalışan profillerinin, post-fordist esnekliğe uygun üretim bandında yer aldığını görüyoruz.
Tasarım ve editoryal grupları birleştirecek düzenekteki bütünsel stüdyo yapısından uzakta bir iş yönetimi kurmak, içeriklerin gücüne zarar veriyor ve tasarım ile editoryal grupların arasını açıyor. Benim en büyük eksiklerden biri olarak gördüğüm bu durum için; formül aslında çok basit: Önce bütünleşik stüdyo, sonra üretim.
Neden eksik?
Türkiye’de hâlen doğru işleyen bir gazetecilik stüdyosu yok.
Stratejik iş yönetiminde hâlen klasikleşmiş yayın yönetmenine bağlı matris modelleri kullanılıyor.
Tasarım ve editoryal gruplarını birleştiren pozisyonlar eksik.
Telegraph Spark, hikâye anlatıcılığını sponsorlu içerik mimarisinde kullanan stüdyolardan bir tanesi.
Gelir Kaynakları
Yaratıcı içerik modelinin bir çatı olup, haberin yanında sponsorlu içerikleri de kapsaması özellikle ABD merkezli stüdyoların uyguladığı bir süreci de gösteriyor. Bu noktada, içerik için ödeme yapan lüks algılı markalara gidilmesi, yaratıcı içeriklerin oluşturulma sürecinde bir zorunluluk da yaratıyor. Türkiye’deki platformların da bu noktada kendilerini dosya hikâyeyle sınırlamaması; sponsorlu içeriklerle gerçek bir yayın refleksi sunabilen işler üretebilmeleri, yanlış reklam uygulamalardan kaçmaları gerekiyor. Stüdyonun gelir kaynaklarını çeşitlendirmeden üretime devam etme tercihi bu noktada kısa vadeli bir ekosistem tehlikesi sunabilir.
Neden eksik?
Türkiye’de doğru sponsorlu içerik modeli için ajans devre dışı bırakılmalı ve satış ağı platformun içerisinde konumlandırılmalı
Az markayla uzun süreli içerik ortaklığı modeli Türkiye’de uygulanmıyor. Bu noktada günlük karı düşünmeyip, modelin kaliteli şekilde yaşamasına olanak verilmeli.
İleri Okumalar
Erdem, M . (2016). Edebi Gazetecilik Kavramı: ABD Örneğindeki Gelişimi, Yapısı ve İçeriği/The Concept of Literary Journalism
Berning, Nora. (2011). Narrative Journalism in the Age of the Internet: New Ways to Create Authenticity in Online Literary Reportages
Lassila-Merisalo, Maria. (2014). Story First—Publishing Narrative Long-Form Journalism in Digital Environments. Journal of Magazine and New Media Research. 15.
Kiuttu. (2013)
Loosen, W. ve Schmidt, J. (2014). The Evolution of Online Narrative Journalism.
Robie Van Krienken and Jose Sanders (2017). Framing narrative journalism as a new genre: A case study of the Netherlands)
Robin, B. Digital Storytelling: A PowerfulTechnology Tool for the 21st Century Classroom (2008).
Tomaney, J. “A New paradigm of Work Organizaton and Technology”. Post-Fordism, 1994. s. 160-162
Rijkenberg, V. (2009). Concepting