Yeni bir orta çağ yaşıyoruz. Çağımızın da kendine göre idealistleri, metafizikçileri, Aquinolu Thomas’ları ve Platoncuları var. Yeni Orta Çağın idealistleri “demokrat”, “nesnel”, “çoğulcu” sıfatlarıyla gazeteciliği kutsuyor ve onu sadece gerçeğin aktarımıyla ilgilenen bir alana oturtuyor. Fakat bu içerik; gazeteciliğin kendi tarihi içerisindeki belki de ilk kez bir güç, erk elde etme; kendi yasalarına egemen olma şansına göz atacak. Farklı türlerdeki hâlihazırda var olan üretimleri ve türleri bir konseptte birleştirmeyi deneyeceğim.
Açıkçası bu derleme konsept hakkında öneri niteliğindeki içeriği yazarken düşündüm. Benim tanımlamak ve birleştirmek istediğim yeni gazetecilik konsepti yeni bir şey mi söylüyor –yoksa var olan türleri bir perspektife mi oturtuyordu? Bu noktada sonda söyleyeceğimi başta da söylemek isterim; bu içerik medyanın ve özellikle de dijital üretimin giderek bütünselleştiği süreçte hâlihazırdaki söylem ve konseptlerin belirli bir birleşiminden söz edecek. Yani yeni bir şey anlatmayıp, var olan fırsatlara işaret edeceğim. Anlatacağım gazetecilik konsepti aslında yeni bir türü değil, parçaları birleştirip kurguladığı yeni bir yöntemi sunacak ve dijital üretimi lineer/çizgisel bir tarih perspektife oturtmayıp onu diyalektik bir yöntemle sarmal ilerleme üzerinden anlamlandırmaya çalışacak.
Sahibkıranın doğuşu: Bütünsel Gazetecilik
Bütünsel Gazeteciliğe dair araştırmacıların birçoğunun dile getirdiği unsurlar; ağ yönetimi, içerik araçlarındaki çeşitlilik, iletişimi arttıran aktif izleyicilere yönelik etkileşimlerin fazlalığı, bilgiyi yaymadaki ve yönetmedeki süreçlerin kolaylaştırılmasını oluşturuyor. Yeni araçlarla birlikte işlevsel ve entelektüel stratejilerin giderek gazeteciliğe dâhil olmasını ve sadece haber/metin üretimiyle sınırlı kalmayan, gazeteciliğin yine habercilik amacıyla yeni araçları, teknikleri ve stratejileri kullanabilen modele geçmesini tanımlıyor. [i]
Var olan bütünsel gazetecilik konsepti; güncel teknolojileri gazetecilerin haberlerin değerini arttırmasına yardımcı olmasında bir araç olarak toparlıyor. Şirketlerin ve gazeteciliğin bütünsel konsepte geçerek; geleceklerini yaratabileceklerini söylüyor. [ii] Bu modele geçmiş gazeteciler; kaliteli-premium bir üretim için sosyal araştırma tekniklerini, teknolojilerini ve otomasyon modellerini daha iyi kullanabiliyor ve içeriği oluştururken kullandıkları video, ses, interaktif, yaratıcı araçlarla da kendi kürasyonunu oluşturabilen yeni bir üretici tipine dönüşüyorlar. Yine haberi doğru şekilde sunmanın gerçek amaç edinildiği bu düzende; gazetecilik kamusal alandaki hizmeti ve topluma verdiği katma değerle anlam kazanıyor.
Bütünsel gazetecilik üreticiyi nasıl konumluyor?
Dijital gazeteci; sadece haber yazmayan, haber ekonomisini yürüten, interaktif-ses-video gibi çeşitli araçları kullanabilen, tek kişide bütünleşmiş geniş üretici modeline geçiyor.
Profesyonel iş görme kaidelerini manipüle ediyor.
Teknolojinin ve enformasyonun dayattığı zorunlu kullanım biçimleri içerisinde kendisini konumluyor.
Bütünsel gazeteciyi hangi etkenler doğurabilir?
Görsel/İşitsel Gazetecilik, Podcast Gazeteciliği, Mobil Gazetecilik, Veri Gazeteciliği, Yaratıcı İçerik Kullanımı, UX/UI, Dijital Pazarlama gibi yeni global üniversitelere ait müfredatlar, sektörel uygunluk
Teori ve pratiği birleştirebilen mecra özelinde dikeyleşmiş premium içerik stüdyoları
Serbest gazetecilik girişimleri
Bütünsel gazeteciliğin önündeki engeller ne?
Dijital ekonominin ülkeler bazında ortak ivmeye sahip olmaması, ülkesel bazdaki gazetecilik endüstrisinin geri kalmasına yol açıyor. Endüstri bazlı hareket eden müfredat yerel bazlı dinamiklerle düzenlendiği için Türkiye’deki gazetecilik eğitimi bütünsel gazeteciliği oluşturmada yetersiz.
Topluluk merkezli gazetecilik eğitimi, teknik konulardaki eğitime dair somut alternatifler sunamıyor. Bu nedenle gazetecilikte endüstri merkezli eğitimlerle, haberin çekirdeğinde yer alan topluluk merkezli yaklaşımlar kopuk kalıyor.
Bir gazetecinin bütünsel gazeteciliği sektörden önce uygulayabilmesi için otomasyon, kod, interaktif araç, veri, görselleştirme, kürasyon, SEO, CMS, video, podcast gibi konularda belirli yetenekleri kazanması gerekiyor. Bu var olan akademi-sektör-eğitim kopukluğundan dolayı doldurması zaman isteyen bir boşluğu tarif ediyor.
Gazetecilikte esnek uzmanlaşma ve post-fordizm
Bütünsel gazeteciliğe dair diğer görüşler de aynı söylemlerin altını doldurma yoluna giriyor ve genel hâliyle bütünsel gazetecilikteki kilit kavramı üretimi kolaylaştırma ve gazeteciliği güçlendirip genişletme yolunda dijital teknolojilere endeksliyor. [iii] Fakat genel olarak bakıldığında, çağın idealist-dijital metafizikçi yapısı burada da görülebilir. Esasen temel eksik nokta; yeni bütünsel gazetecilik tipinin alt yapısının ne olduğu sorusu. Yani işleri yürüten ekonomik mekanizmanın ve iş-işçi/üretim-ürün endeksinin neye dayandığını bilmek gerekiyor. Ben bu noktayı esnek uzmanlaşma ve post-fordist üretim biçimine de dâhil olan bir yapıda görüyorum.
Çalışan tabandaki işçi-eleman sayısını azaltıp, emek üretkenliği arttıran Post-Fordist üretim biçimi; yeni teknolojilerin kullanım olanaklarıyla da işin zenginleştirilmesini beraberinde sağlıyor. [iv] Böylece yeni medya mecraları kaliteli üretimde fazla eleman sayısı yerine, esnek uzmanlaşmayla bütünsel üretim yelpazesini genişletebilen, emek üretkenliğini arttırmış yeni çalışan tipine odaklanıyor. Yani yeni çalışan tipi, esnek işlevsellikle aslında bir yandan video oluşturma becerileri olan, bir yandan kendi video’sunun çevresinde yaratabileceği hikâye metnini yazan, bunun için bir kürasyon düşünen ve bu yapıyı interaktifleştirebilen ve tüm bunları da bütünsel bir anlam odağıyla yapan kişilere odaklanıyor. Bugün global örneklere baktığımızda da stüdyolardaki çalışan profillerinin giderek bu düzene geçtiğini gözlemleyebiliriz.
Bu modelin doğuş aşamalarına hem “birikim rejimi” hem de “düzenleme biçimi” açısından baktığımızda; Bilgi ve iletişim teknolojilerinin, iş örgütlenmesine olan etkisi, sektörün endüstriyelleşmesi, kitlelerin geliri gibi nedenlerin yanında; sektör ve serbest sermaye arasında ilişkilerin yoğunlaşması, sosyal güvenlik sistemlerindeki parçalanma, çalışma şartlarının muğlaklaşması gibi unsurlar olduğunu görüyoruz. [v] Esnek üretim modelinin gazeteciliğe uyarlanmış hâlinin yarattığı sistem bize bir distopya gibi gözükebilir. Bunun nedenleri arasında iş ilişkilerinin muğlaklaştırılması, kişinin üretim bandındaki yerinin ve sosyal güvencelerin belirsizliği gibi noktalar geliyor. Fakat benim içeriğin başlığında da anlaşılacağı üzere, parçalar arasında kaybolmuş bir gazetecilik türünden ziyade tamamen bütünselleşebilen yeni bir gazetecilik konsepti hakkında bahsedeceklerim var.
Gelişimin sarmal tasarımı ve gazetecilik
Hareketin şekli nedir? İlerlemenin ve evrensel işleyiş mekanizmasının anahtarı nedir? Materyalistlerin ve diyalektik yolunu izleyen düşünürlerin verdiği yanıtlarla hareket edelim. İlerlemeyi anlamak için önce hareket etmemiz gerekecek. Karşıtlıkların ve hareketi yaratan çelişkilerin ilişkisi evrende, toplumda ve düşünce yapımızda sarmal bir hareket şemasıyla ortaya konur. Sarmallık, birbiri içerisine geçen karşıtlıklar üzerinden hareketin izini yansıtan bir düzenektir. [vi]
Karşıtlıkların birbirlerine olan bağımlılıklarıyla ortaya çıkan sarmal yapı, kendi birliğini de ileriye giden bir mekanizma içerisinde taşır. Fakat bu ileriye gidişi geriye dönüşsüz, her daim lineer çizgide adım atılan bir gidiş olarak görmemek gerekiyor. Hareketi temsil eden sarmalın her yeni uzantısı, eski parçalardan da izler taşımak zorunda. Yani her yeni olanın, kısır döngüye girmeden yani dairesel bir hareket izlemeden, daha önceki gelişmelerin ileriye taşınabilecek özelliklerini hareket ettirmesi gerekiyor. Bu nedenle “Sarmal Gazetecilik” olarak tanımladığım birleşme; hareket olarak ileriye doğru giden, fakat içerisinde Bütünsel Gazetecilik gibi konseptlerin ileri zamana taşınabilecek özelliklerini de barındırıyor. Onu daha yüksek ve ileri aşamaya doğru dönüşünü tamamlıyor ve üreticiyi daha da güçlendiren bir aşamaya oturtuyor.
Bütünselliğin birleşimi: 'Sarmal Gazetecilik'
“Sarmal Gazetecilik” olarak birleştirdiğim ve belirli parçalar üzerinden kurgulanan öneri taslak modeli anlatmaya çalıştığım bu düzen temelde Bütünsel Gazetecilik, Yöndeşik Gazetecilik gibi türlerin altında birleşen birçok unsuru kendisinde barındırıyor. Medyaya ve üretim sürecine yatay üretim bandı temelinde bakmayan, gazeteciliği konsept üretim akışında gören; üretimini esnek uzmanlaşmayla kurgulayan, medya sisteminin manipülasyonuna odaklanan yeni bir modeli gösteriyor. Gazeteciliğin temel işlevini gerçeği sunma hâliyle sabit olarak ele almayıp; gazeteciliği değişen dünyada doğrudan bir devinimin içerisine oturtuyor. Yani oluşturduğu birleşik anlamlarla haberin çekirdeğini ve bilgiyi okura sadece aktarmayıp anlamlandırabilen bir gazetecilik türünü de gösteriyor. Profesyonel iş görme kaidelerinin manipülasyonuna odaklanan bu sistem Bütünsel Gazetecilik çeşitlemelerindeki gibi global medya ve üretim pratiklerine idealist değil doğrudan materyalist bakan bir yeni bilinci de kendi içerisinde taşıyor. Elbette bu noktada Sarmal Gazeteciliğin, esasen yeni tip gazetecilik türlerini birleştiren ve onları kavramsallaştıran bir yapıda olduğunu söylememiz gerekecek.
Sarmal Gazeteciliğin sahiplendiği teknikler
Sarmal Gazetecilik konsepti; haberde ve mimaride ve üretim bandında ne kadar geniş yer kapladığımız sorusundan hareketle birçok tekniği kendi içerisinde birleştiriyor. Özellikle ABD’de temelleşen stüdyo ekonomisine bakıldığında yarının gazetecilerinin haber, video, podcast, interaktif içerik gibi bütünsel rolleri üstlenen yapıları tek elden sunabildiklerini görebilmek mümkünken bu noktayı bir adım öteye taşıyor. Stüdyo ekonomisi her ne kadar bütünsel üretimi gazetecilerde birleştirse de; fikirsel üretim ve stratejinin–yani kafa emeğinin- doğrudan bir kreatif direktör ve üst pozisyon aklında muhtaç olduğu bir düzeni yansıtıyor. Bu noktada Sarmal Gazetecilik; kendi kendini yönetebilen, üretim, ekonomi, strateji gibi üç ana faktörü gerçekleştirebilen kafa ve el emeğini birleştiren bir yeni üretim tipini gösteriyor.
Haberin ve bilginin giderek araçsallaştığı düzende Sarmal Gazetecilik konseptine sahip çıkmak isteyen bir gazetecinin ek olarak öğrenmesi gereken teknikler neler?
Üretim araçları:
Hikaye Anlatıcılığı, Podcast, İnteraktif İçerik Oluşturma, Yapay Zeka ve AG, Kürasyon, Otomasyon Gazeteciliği, Kod Yazımı, UX/UI
Üretim stratejisi
Uzman Gazetecilik, Dosya Gazeteciliği, Yaratıcı Gazetecilik, Mobil Gazetecilik, Veri Gazeteciliği, Podcast Gazeteciliği, Küratör Gazetecilik
Üretim ekonomisi
Uluslararası Habercilik, Kitle Oluşturma, Arketip ve Hedef Kitle İnşası, Dijital Haber Ekonomisi, Dijital Reklam, Halkla İlişkiler ve Habercilik, Kamu Kaynaklı Girişimler
Sarmal Gazetecilik modelinde yer alan gazetecinin öz teknikleri nelerdir?
Bağdaştırıcılık
Yeniden Değerlendirme
Bağlantı Kurma
Anlam Çıkarma
Somutun soyutlanarak tekrardan somutlanması
Bütünsel Düşünme
Esnek uzmanlık
Parçaları Çeşitlendirme
Kurgulama
Empati
Okur aidiyeti kurma
Habere yön verme
Bir 'anomali' olarak Sarmal Gazetecilik
Tıptaki tanımından ayırırsak anomaliyi çağın paradigmasının doğasının yarattığı bir ileri sapma, yerleşik anlayıştan farklılaşan bir durum olarak görebilmek mümkün. “Sarmal Gazetecilik” ifadesi, yeni bir yöntemden ziyade Bütünsel, Yöndeşik gibi farklı araçları kullanmaya dayanan genişleyen gazetecilik modellerini doğru yere oturtmaya çalıştığım bir düzeni ifade ediyor. Sermayenin yönettiği bir gazetecilik pratiğinde gerçekleşen bir yeni yönelimi, sistemin farkında olmadan ürettiği bir yeni oluşumu göstermeye çalışıyorum. Bunu sistemin kendi içerisindeki karşıtlıklarıyla ürettiği bir birleşim olarak da görebiliriz. Onu; hareketi ve kendi kavramını yeniden öğrenmesi gereken gazeteciliğin, sarmalın son parçasındaki konumuyla kendini yeniden doğurması ve güç kazanabilmesini sağlayan bir çağdaş yapı olarak görüyorum.
Bütünsel ve Yöndeşik Gazetecilikten farkı ne? Onu nasıl ileriye taşıyabilir?
Bütünsel gazetecilikten farklı olarak üretimdeki bütünlüğün ne işe yarayabileceğini önemsiyor ve böylece dijital gazetecilerin belirli üretim bandında sıkışmasının, kendi üretimine yabancılaşmasının önüne geçildiğinin farkına varıyor. Sarmal Gazetecilik; tek ve özü belirgin mesajı farklı araçları kendi içerisinde bütünselleştirerek üretime yabancılaşmadan okuyucuya aktarabilme temasını sahipleniyor. Multimedya araçlarındaki etkileşim doğrudan gazeteci tarafından sağlandığı ve yönlendirildiği için haberin çevresinde örülen tasarım ve mimari, haberin bütünlüğünü bozmuyor. Bu nedenle okuyucuya verilen bilginin anlamlandırılabilmesi daha etkili şekilde oluyor.
Yüksek uzmanlaşmaya değil, iş görevlerinde geniş yelpaze işlevine bakıyor. Yani yeni mezun bir gazeteci adaylarının istihdam süreçlerinde aranan “deneyim” filtresinin gücü azalmış oluyor. Haberin çevresinde büyüyen sarmalın gücü, deneyimi yutmuş oluyor.
Dikey değil yatay işgücü örgütlenmesiyle merkeziyet kazanıyor. dikey hiyerarşiden ziyade kolektif bir yan üretim bandını benimsiyor. Yani katılım mimarisi geniş olan bu modelde, kafa-el emeğini birleştirebilmek iş mekanizmasını oluştururken sağlanması gereken en önemli etken.
Hem bütünsel gazetecilik, hem de yöndeşik medya üzerinden getirilen tanımlamalar gazeteciliğin toplumsal olgu üretim sistemiyle sınırlı kalıyor. Sarmal Gazetecilik ise üretime materyalist bakabilen, sistemi manipüle edebilen; edilgen değil etken bir gazetecilik türünü önemsiyor. Diğer türler her ne kadar üretimi parçalı şekilde açıklayabilmiş olsa da; medyadaki gerçek gücün reklama ait olduğunu gösteren tasarımlardı. Fakat Sarmal Gazetecilik, dijital mimarisi olan reklamların doğrudan hem yayın mecrası hem de üreticisinin giderek gazeteciliğe dönüşeceği, gazeteciliğin reklam ve halkla ilişkilerin üzerinde olduğu bir çatı iletişim modelini benimsiyor. Böylece bütünsel üretim süreci sadece haber mimarisinde değil, medyanın hiyerarşik piramidinde iletişim modellerinin manipülasyonuyla sağlanıyor.
Neden bir anomali?
Gazeteciliğin sadece günlük medya ekosistemi noktasına sıkışmış yapısını kırarak, toplumsal olgu (bilgiyi anlamlaştırabilen premium haber/içerikler) ve toplumsal değer (ikna yaratan ve yayın refleksine zarar vermeyecek ölçüde doğru uygulanan yenilikçi sponsorlu reklam modelleri) kısmına taşınmasına sebebiyet veriyor. Böylece gazetecilik, hem haber üretiminde hem de değer üretiminde toplumu yöneten bir mekanizmaya geçiyor. Bugüne kadar sermaye ve reklam dünyası; gazeteciliğin gücünü sadece mecra alanıyla sınırlıyor ve hem satış dünyasını hem de reklam seçimindeki karar mekanizmasını gazeteciliğin dışarısında konumluyorlardı. Fakat Sarmal Gazetecilik, satış dünyasını kendi içerisinde konumlayan, reklamı kendi yayın refleksine zarar vermeyecek noktada sınırlayan yeni bir modelin de doğuşunu gösteriyor. Medyanın gerçek görevinin talebi yönlendirdiğini saptayan yapısıyla, reklam tarafından araç olarak kullanılmayan, reklamı araç olarak kullanan bir yapıyı gösteriyor.
Dijital gazeteciler merkezinde haberin bulunduğu bir mekanizmada birçok bütünsel yapıyla birlikte kendi üretimlerine yabancılaşmıyor, bu okura aktarılan bilginin kaliteleşmesinde, anlamlandırabilmesinde temel etken.
Sermayenin tekelleştirdiği platformlara ve gazeteciler arasındaki eşitsizliği arttıran medya profesyonellerine karşın Sarmal Gazetecilik kamusal alana ve kamu destekli girişimlere dayanması gereken yeni nesil stüdyolara odaklanıyor.
Sarmal Gazetecilik medyaya ve gazeteciliğe nasıl bakar?
Medya doğru kamusal düzene geçmedikçe sahiplik doğası gereği tarafsız olamaz ve sahiplik ilkesiyle hareket etmeye devam eder. Gazeteciliğin “tarafsız”, “çoğulcu”, “demokrat” sıfatları doğrudan sermaye tarafından ona verilmiş ve gazeteciliğin gerçek gücünü yanlış yerde aramasına sebep olmuştur.
Medya üretimi, bütünsel olarak anlam oluşturmaya geçmiş bir dijital ekonomik düzeni ifade eder. Bu nedenle gazetecilik; kendi ekonomisini reklam, halkla ilişkiler ve gazetecilik pratikleriyle donatmış bütünlüklü işçileri zorunlu kılmaktadır.
Medyada güç, profesyonelleşmeyle değil; kafa ve el emeğini birleştirerek sağlanabilir.
Gazetecinin gerçek görevi bilgiyi ve gerçeği sunmak değil topluma o gerçeği çeşitli üretimlerin bulunduğu sarmal yapının içerisinde sunmak ve gerçeği anlamlandırmaktır. Sadece gerçeği sunan bir haberden ziyade, gerçeği bozmadan ve yeniden kurgulamadan onu bir dosya haberin veya premium içeriğin içerisine konumlayıp anlamlandırmak daha etkilidir. Gazetecinin gerçek üretimindeki başarısı sosyal gruplar içerisinde etki sağlaması, kamuoyu oluşturabilmesi ve söylem belirlemesiyle ölçülür.
Sarmal Gazeteciliğin eğitimi
Gazeteciliğin bugünkü eğitim ve istihdam sorunlarından bahsederken; birçok kişinin aklına “açık meslek” sıfatı geliyor. Gazeteciliğin her eğitim alanından insanın meslek seçme olanağına açık olması bazen hem çeşitli sıkıntılara hem de daha olumlu durumlara yol açabiliyor. Gazeteciliğin “açık meslek” grubunda en azından yakın gelecekte de yer alacağını şimdiden söylemek mümkün. Fakat bunu Sarmal Gazetecilik modelinde bir avantaja da dönüştürebiliriz. Benim vurgulamak istediğim nokta, Sarmal Gazetecilik’te merkezde yer alacak gazetecin elini güçlendirmekten geçiyor. Aynı stüdyo ekonomisinde de olduğu gibi gazetecilik eğitimini almış bir kişiyi istihdam mekanizmasında merkeze çekip etrafına farklı alanlardan gelen kişileri yerleştirebilmek alternatif bir yöntem olabilir. Fakat burada üniversitenin sektörde merkezde bulunacak yeni gazeteciye; çevresindekileri yönlendirebilecek düzeyde bütünsel fikir ve strateji sunabilecek bilgiyi ve tekniği kazandırabilmesi bir ön koşulu oluşturuyor.
Blog içerisinde yayımladığım geçmişteki bir yazıda da bahsetmiştim; gazetecilik okullarının gerçeğin temellerini anlattığını biliyoruz. Bu temeller elbette; “haber yazımı, habercilik, düzenleme, iletişim hukuğu, iletişim tarihi, iletişim kuramları, iletişim etiği” gibi derslerin ve analizlerin de öğrenciye aktarılabilmesini gerekli kılıyor. Fakat bugün; dijital kültürün ve yansıttığı düzeni anlatan; kaynak, teknoloji, sunum becerileri gelişen bir eğitimin de ortaya çıktığını söylemek gerekiyor. Bu noktada özellikle ABD temelli üniversiteler; teknolojik dönüşüme ve sayısal becerilere ayak uydurabilen, sektör içerisinde dijital varlığı bulunan kişileri akademik kadrolarına ekleyerek bir çözüm yolunu seçiyor. Haberciliğin ve iletişimin esasları akademik tarafla sağlanırken, üniversite içerisinde bulunan sektördeki elemanlarla da teknik, yeni gazetecilik işçiliği gibi konular bütünsel olarak ilerletiliyor ve öğrenciye kazandırılıyor.
Sektörde haber üretiminin her aşamasını bilen bütünsel gazeteciliğe doğru bir kayış olduğundan çeşitli araştırmalarda bahsediliyor. [vii] Üretimde tek adam rejimine geçilmesinin doğasında iletişim rekabeti ve teknolojik dönüşümle yaratılan kolaylıkların yer aldığını artık biliyoruz. Özellikle bu noktada önde gelen üniversitelerin yeni ders içeriklerinde Görsel/İşitsel Gazetecilik, Radyo, Televizyon, Podcast Gazeteciliği gibi farklı derslerin yanında Mobil Gazetecilik, Veri Gazeteciliği, Yaratıcı İçerik Oluşturma gibi alanlar dikkat çekiyor.
Elbette Sarmal Gazeteciliğin, gazeteciliği egemen kılma doğasında yatan teoriyi de akademi içerisinde öğrenciye aktarabilmek önem kazanıyor. Teknik araçların, yeni dijital teknolojilerinin anlaşılmasının yanında teori ve pratiğin iç içe geçen doğasında, kavramsallaştırabilme ve bağdaştırabilme noktasında öğrenciye öğrendiklerinden sonuç çıkarabilme, kendi iş stratejisini oluşturma gibi amaçları aşılamak gerekiyor. Elbette bu noktada istihdam sorununu aşmak için gazetecilik okullarının sayısının sınırlandırılması, bütünsel eğitimi kendi müfredatında birleştirebilen akademinin varlığı, sektör içerisindeki uygulamalı öğrenime dayanan Yöndeşik ve Bütünsel Gazetecilik türlerinden bir sapma yaratıyor.
Sarmal Gazeteciliği yaratabilecek akademiden ders örnekleri:
Podcast Gazeteciliği, Hikaye Anlatıcılığı, Dijital İletişim Teorileri, Uzman Gazetecilik, İnteraktif Araç Kullanımı, Duyuların İnterneti, Halkla İlişkiler ve Habercilik, UX/UI, Kürasyon Gazeteciliği, Bütünsel İletişim, Dijital Kültür, Konseptleştirme ve Kurgusal İletişim, Haber Ekonomisi, Operasyonel ve Stratejik İş Yönetimi
Sarmal Gazeteciliğin eğitiminde yararlanılabilecek öneriler
Çeşitli raporlardan derlediğim ve gelecekteki gazetecilik konsepti üzerinden değerli gördüğüm bazı öneriler her ne kadar gazeteciliği idealist gören bir bakış açısıyla öne sürülmüş olsa da; bu noktada akademiye ve sektörel eğitimlere yönelik somut öneri niteliği sunuyor.
Ülke çapında işbirliğini teşvik eden, kamu hizmeti haberciliğini güçlendiren ve genişleyen bir dizi gazetecilik derneklerinin ve atölyelerinin doğrudan kamusal girişimlerle yaratılması,
Kâr amacı gütmeyen haber kuruluşları arasında işbirlikleri ve ortak gelişim laboratuvarları kurulması,
Gazetecilere inovasyon, yaratıcı içerik, interaktif araç kullanımı gibi konularda teknik konularda daimi atölyeler düzenlenmesi, uygulama sahalarının yaratılması [viii]
Dijital reklamcılık, dijital pazarlama ve halkla ilişkiler gibi diğer iletişimsel tekniklerin gazeteciye aktarılması,
Ulusal Gazeteciliğin tek bir dernek ve vakıf altında toparlanarak, platformlarla kutuplaşması artmış gazeteciliğin temsil değerinin çekirdekte birleştirilmesi, hukuk kısmında gazetecilerin gücünün arttırılması…
Sarmal Gazetecilikte üretim
Buraya kadar; Bütünsel, Yöndeşik, İnovasyon Gazeteciliği gibi birçok konsept içerisinde ortaya konan analizleri kavramsallaştırma, perspektife oturtma ve onun alt yapısındaki etkenlerden bahsetme yolunda gittim. Sistemin içerisinde yaratılan fakat gelecekte sistem dışı davranış gösterebilecek bir modele, sarmalın ucundaki yeni yapıya odaklandım. Bu bölümde ise yaptığım soyutlamaları yeniden somutlaştırmam gerekecek. Yani Bütünsel Gazeteciliğin bütünsel üretimini kavramsallaştırmaya ve birleşik bir konsepte oturtmaya çalıştığım Sarmal Gazeteciliğin üretim şemalarına, uygun iş yönetimi ve organizasyon modellerine, haber üretimine odaklanacağım.
Organizasyon yapısı
Organizasyonda ve inovasyon kavramında esasen sarmal yapı bizlerin pek de yabancı olmadığı bir konu denilebilir. Üniversite, sanayi ve devletin bütünleşik işbirliğiyle bilginin sermayeye dönüştürüldüğü üçlü sarmal inovasyon modeli; özellikle girişimci üniversite-sanayi ve kamu birlikteliğiyle yönelik açıklamalarıyla biliniyor. [ix] Organizasyonlar üzerinde bilinen diğer bir modeli “Helix Organization” olarak gösterebileceğimiz; sermayenin tipik matris yapılı organizasyonlarından ayrışan çift başlı sarmal modeli oluşturuyor. [x] Klasik hiyerarşik matris yapısından farklı olarak tepede iki yönetici bulunduran bu model sarmalın uçlarındaki akış yapısıyla Yetenek Lideri ve Değer Yaratma Lideri profillerine odaklanıyor. Yetenek lideri, özetle iş yönetimi noktasına odaklanırken; değer yaratma lideri şirketin iş stratejisine yönelik unsurlarla ilgileniyor. Açıkçası bu ikili yapıyı sektörün öncü dijital yayıncılık kuruluşlarında Chief Digital Officer ve Editor in Chief akışında görebilmek mümkün gözüküyor. Öte yandan bu yapılarda ve Holakrasi gibi yeni yönetimsel önerilerde var olan merkeziyeti dağıtma, stratejik iş yönetiminde bireyi ön plana çıkarma gibi olgular bizlere bu yapıların sisteme nitelikli bir alternatif sunmak yerine post-modernizm çıkışlı yönetimleri güçlendirdiğini de gösteriyor. [xi]
Benim farklı türlerden birleştiğim ve Bütünsel Gazeteciliği bir adım öteye taşımaya ve bir perspektife oturtmaya çalıştığım “Sarmal Gazetecilik” konseptinde ise organizasyon ve pozisyon yapısı “Conceptual Age” döneminde de giderek kurumlardan ve mecralardan dikeyleşen konsept içerik stüdyolarının temeline sahip. Çift başlı sarmal modelindeki gibi çift-baş yani yönetici grubu bulundurmayan organizasyon yapısı, tüm konsept temeliyle pozisyonları ikiye ayırıyor: Toplumsal Olgu ve Tasarım, İkna grupları. Toplumsal Olgu bölümü sponsorlu içerik yazabilen, interaktif-yaratıcı içerik tasarlayabilen dolayısıyla tasarım ve UX konularında bilgisi olan gazetecilerden oluşan bir yapıyı ifade ederken; tasarım, ikna grupları içlerinde satış, yazılımcı, motion designer, multimedya uzmanı, UX/UI tasarımcısı gibi kişileri kapsıyor. Gazetecilerin bütünsel haberin mesajı için tasarım ve ikna gruplarını yönlendirebildiği bu düzen; merkeziyet yapısını gazetecilerden oluşturuyor.
Sarmal Gazeteciliği benimseyecek stüdyolar kimlerden oluşmak durumunda?
Yayın refleksindeki miktara göre belirlenecek ve Bütünsel Gazetecilik yeteneği bulunan gazeteciler (sponsorlu içerik yazıları, interaktif hikâye üreticileri bu gazeteci grubuna dâhil)
Gazetecileri yönlendirebilecek, içeriği bilen tasarımcılar,
İnteraktif hikâye, AG, Yapay Zekâ, Otonom Gazeteciliği yönlendirebilecek ve tasarımı sayfaya geçirebilecek yazılımcılar,
Kullanıcının okuma deneyimi kolaylaştıracak UX/UI tasarımcıları,
Yayın refleksine zarar vermeyecek şekilde gazetecinin denetimine tabi olan marka/ürün/brief seçebilen satışçı
Sarmal Gazeteciliği benimseyecek yapı nasıl olmalı?
Kısa haber, sıcak haber gibi günlük medya ekosisteminde bulunmak yerine, nitelikli haberin iknası temeliyle Slow Journalism modelinde yapı istenmeli. Trafik gibi günlük ekosistem içerisinde bulunulan kaygılardan uzak bir hedef koyulmalı.
7-8 kişiden oluşan komün tipi yapıların, iş akışı içerisinde birlikte üretim yapması gerekiyor. Tamamen iş akışı sürecinde üretim yapan kişilerden oluşacak bu gruplar, merkezinde 3-4 gazetecinin bulunduğu, diğer kişilerin tasarım ve ikna gruplarından oluşan yapıları ifade ediyor.
Stüdyo ekonomisinden farkı ne?
Dairesel döngüde, iş akışının lineer bir çizgi izlediği düzende stüdyolardan farklı olarak Sarmal Gazetecilikte sarmalın her döngüsünde gazetecinin denetlemesi bulunuyor.
Bütünsel gazetecilik yetenekleri ne kadar geniş olursa, profesyonel eleman sayısı o kadar azalıyor. Tasarım dili ve yetenekleri artan, yazılımı bilen, UX/UI noktasında gelişmiş gazeteciler ne kadar etkense, daha az elemanla ve gazetecilerin yöndeşik üretimlerini merkeziyet kazandırabileceği yeni bir sarmal akış düzeni kuruluyor.
Sponsorlu içerik, editör gibi ayrışımlar yerine tüm üretimleri gazetecilerde birleştiriyor.
Üretim akışını esneklik-denetim gibi iki farklı etken üzerinden kavramsallaştırıyor.
Üretim akışı
Buraya kadar, bütünsel gazeteciliği bir adım öteye taşıyacak –daha doğrusu onun gücünü tam olarak fark ettirecek- “Sarmal Gazetecilik” konseptinin; gazetecilikteki bütünsel üretim yapısına, kavramsallaşmasına katkı sunabilecek önerileri yazdım. Burada ise sarmalın kendisine, yani yeni konseptin ismine de uygun gördüğüm, üretim akışındaki sarmalı kurgulayacağım.
Haber, içerik ve sponsorlu içerik üretimindeki yapıyı oluşturan sarmalı 4 bölüme ayırdım. Gazetecileri esasen konsept küratörlüğüne geçiren bu yapı, gerçeğin anlama dönüşen yolculuğunu da bize gösteriyor. Döngüler içerisinde gerçekleşecek yönlendirmeler Toplumsal Olgu ve İkna, Tasarım grupları arasında ikili ilişkilerin kurulmasını, dönüşümler içerisinde gerçekleşen denetimler ise gazeteciliğin tek taraflı denetimiyle üretimin başında sunulmak istenen gerçeğin anlama doğru yolculuğunu bütünsel çerçevede oluşturuyor.
Üretimin adına “Olgusal Tasarım” adını verdim. Toplumsal olgu tarafı –yani gazeteciler sarmal üzerinde denetim imkânına sahipken; Tasarım ve İkna grupları ise esneklik unsuru dediğim – yönlendirme mekanizmasını elinde bulunduruyor. Yani sarmal içerisindeki çelişmelerde bu denetim-esneklik akışlardan oluşuyor. Gazetecilerin sarmalın bölümleri ve döngülerdeki geçiş aşamalara denetim hakkı “bütünsel gerçeğin özünün bozulmaması”ndan kaynaklanırken; tasarım gruplarındaki esneklik hâkimiyeti ise gazeteciler ve mesajdaki etkileşimi yönlendirme amacı taşıyor. Sarmaldaki yapıda denetimdeki unsurlar ne kadar doğru yapılandırılmışsa sarmal o denli yukarıya doğru uzuyor; esneklik unsuru ne kadar mimariye uygun katılmışsa ise sarmal o kadar genişlemiş oluyor. Haber/içerik yolculuğundaki uzun ve ucu genişlemiş bir sarmaldaki mesajın etkisi toplumsal olguyu yaratma noktasında daha etkili oluyor. Bu nedenle kurgudaki unsurlara dikkat etmek, sarmal akışın doğru yapılandırılmasını sağlıyor.
1-Anlatıda Strateji
Sarmalın temelindeki Anlatıda Strateji bölümü; kamuya anlatılacak ve etrafında insanları toplayabilecek bir olgunun, gerçeğin seçilmesiyle başlanıyor. Sarmalın bu bölümündeki üretimden sadece merkezi yapıda bulunan gazeteciler sorumlu. Bu nedenle bu sarmal bölümde bulunan gazetecilerin birbirlerini denetlemesi önemli.
💡Denetimi sağlayan unsurlar:
Bakış Açısı (Gerçeğin ana noktası ne?)
Dramatik Soru (Okuyucunun dikkatini ne çekiyor?)
Okur Bağlayıcılığı (İçerikte aidiyeti ne yaratıyor?)
Ekonomi (Haberi aktarmak için yeterli kaynak mevcut mu? )
2-Konseptleştirme
Konsepleştirme bölümü, haberin hangi teknikle anlatılacağı (hikâye anlatıcılığı, galeri, video, kürasyon, interaktif içerik), içeriğin nasıl kurgulanacağı, içeriğin mimarisinin nasıl olacağına karar verileceği bölümü gösteriyor. Gerçeğin, anlama dönüşme yolculuğundaki ilk ve en önemli aşama burası. Merkezi yapıdaki gazetecilerin üretimde bulunduğu bu bölüm, kontrol edilen unsurlardan sonra içeriğin yazılmasını da içeriyor.
💡Denetimi sağlayan unsurlar:
Anlatı türü ne?
İçerikteki ritmik yapıyı ne sağlıyor?
Perspektif ve çerçevelememiz ne?
Bağdaştırıcılık ve alegorimiz ne?
Multimedya ve yaratıcılık kullanımında neleri seçeceğiz?
3- Tasarım ve Etkileşim
Bu bölüm, toplumsal olgu-tasarım, ikna gruplarının birlikte üretime başladığı ilk alan. Tasarım, İkna organizasyonunun yani esneklik payının dâhil olduğu bölümde üretim akışı yönlendirmeye uygun şekilde görselleştirmeleri gerçekleştiriyor.
💻Esnekliği sağlayan unsurlar:
Tasarım, UX, Yazılım; konsept bir mesaj için bütünsel gerçeğe ne katabilir?
Metinsel parçalar, bütünsel tasarım için nasıl kullanılabilir?
Oluşturulacak tasarım yazılım ve UX sürecine uygun mu?
Tasarım ve etkileşimde yaratıcılık ve interaktif kurgu nasıl sağlanabilir?
💡Denetimi sağlayan unsurlar:
Tasarım, UX, Yazılım entegrasyonu bütünsel haberi/mesajı bozuyor mu?
Konsept metin ve tasarım dili uygun mu?
4-Yeniden Değerlendirme ve Sunum
Premium haber/içerik ya da sponsorlu içeriğin bitirildiği bu süreç, işin yeniden değerlendirilmesinin doğrudan Toplumsal Olgu- yani merkezdeki gazeteciler eliyle sağlandığı sistemi gösteriyor. İşin nasıl paylaşılacağı, sosyal medya stratejisinin ve web içerik gösteriminin nasıl olacağının karar verildiği bu dönemeç, var olan işi yayın takvimine yönelik stratejiyi de içeriyor. Bütünsel gerçeğin, anlama dönüşümünün tamamlandığı bu süreçte kritik nokta, gerçeğin kurgu teknikleriyle bozulma payının ölçülmesi, saklanması noktasında birleşiyor. Bu noktada işi yeniden değerlendiren gazeteciler, olası bozulma ve eksiklik noktasında var olan sistemi aşağı sarmal mekanizmasıyla, bir önceki bölüme geçirebiliyor. Tasarım ve Etkileşim, Yeniden Değerlendirme ve Sunum bölümleri arasında olan yukarı-aşağı sarmal yapısı, bütünsel iş noktasında gazetecilerin denetimsel mekanizmasından kaynaklanıyor.
💡Denetimi sağlayan unsurlar:
Sarmalın ucundaki mesaj yeterince güçlü mü? Yani sarmal geniş ve uzun mu?
Gerçeğin anlama dönüşen yolculuğunda gerçek yeniden kurgulanıp özü bozulmuş mu?
Gazetecilik pratiklerine bağlı kalınmış mı?
Haber/içerik, yayın arketipine ve yayın refleksine uygunluk taşıyor mu?
Uzun ve ucu geniş sarmal
Daha önce de belirttiğim gibi sarmaldaki esnekliği yani genişlik oranını üretime katılan yaratıcılık&inovasyon, uzun ve büyüklüğü ise denetim –yani gazeteciliğin kendisi oluşturuyor. Sarmaldaki üretimin sonuçlarına yönelik etki analizlerini ise medya etki çalışmalarında da olduğu gibi bireysel ve kümülatif anlamda ikiye ayırmak durumundayız. Bireysel düzeydeki etkiler; gerçek hakkında farkındalık, tutum ve davranış değişikliklerini kapsarken; kümülatif etkiler toplulukların sunulan haber doğrultusunda ortak değer paylaşımı, fikir tartışması ve harekete katılması unsurlarına odaklanıyor. [xii] Sarmal akış sonucunda ortaya çıkan işin kalitesi ve toplumsal olguyu sunmadaki etkisine göre, haber –yani gerçeğin etkisi önce bireysel gruplara, uzun vadede ise kümülatif sosyal yapılara etki gösteriyor. Elbette bu noktada, medya etki analistlerinin "mikro" -bireysel düzeydeki sonuçlar, "mezzo" - söylem düzeyinde sonuçlar ve "makro "- yapısal değişimdeki sonuçlar üzerindeki çeşitlemelerine de odaklanabiliriz. [xiii] Fakat medya etki analistlerinin yorumları egemen yaklaşımı da benimsediği için gazeteciliğin etki sınırlarını mevcut düzende var olandan daha öte boyutta gösteriyor.
Ben bu noktada melez bir sarmal etkisi yarattım. Sarmalın genişliği ve uzunluğunu yaratan gruplar arasındaki işbirliklerinin –yani esneklik ve denetimin doğru yapılandırılmasının- sonuçlarına odaklandım. Farklı medya etki analistlerinden derleyerek oluşturduğum şema; ilk kısımda da anlattığım şeklinden hareketle hedef-kitleler özelinde parçalanmış yapılara yani bireylere odaklanıyor. Haber-içerik üretiminde bireyselleştirilmiş teknik stratejilerin uygulanmasıyla (hikâye anlatıcılığı, perspektif-odak) sarmalın etkisel hedefi önce bireyleri kapsıyor. Gerçek hakkında farkındalık, tutum değiştirme, gerçeği sosyal gruplar içerisinde yayma gibi faktörlerin zamanla birikmesiyle ise etki kanalı kümülatif gruba geçiyor. Kümülatif gruptaki etkiler, toplulukların söylem değişimi, söylem yaratma, kamuoyu oluşturma gibi faktörlerine değiniyor.
Özetle: “Sarmal Gazetecilik”
Üretimini belirli bir akışa oturtan, gazetecilerin bulunduğu merkezi yapıda örgütlenen mikro çalışma düzeneğidir.
Bütünsel Gazeteciliğin bütünsel yeteneklerini bir perspektife oturtma çabasıdır.
Derleme bir konsept örneği ve post-fordist/post-modernist çağda gazeteciliğin sistemden doğan araçlarını sistem dışı davranış gösterme amacıyla kullanmaktadır.
Esnek uzmanlaşmayla üretimini sağlayan yapıda, Sarmal Gazetecilik; kendi kendini yönetebilen, üretim, ekonomi, strateji gibi üç ana faktörü gerçekleştirebilen kafa ve el emeğini birleştiren bir yeni üretim tipini göstermektedir.
Türler arasındaki derleme ve düzenleme noktası onu reformcu bir kişiliğe sokmaktadır. Bu nedenle var olan sisteme kalıcı bir alternatif-devrimsel sunma noktasında yetersiz kalmaktadır. Özellikle yaşanılan sistemsel geçişlere bakıldığında 2020-2030 aralığında geçici bir çözüm aralığı sunmaktadır.
👏Bu oldukça uzun yapılı longfrom içeriği okuduğunuz için teşekkür ederim,
İleri Okumalar:
i García, X. López ve Vazquez Ana I. Rodrigues. Journalism in transition, on the verge of a 'Total Journalism' model. Intercom, Rev. Bras. Ciênc. Comun. vol.39 no.1 São Paulo Jan./Apr. 2016
ii PICARD, R. Mapping Digital Media. Digatización and Media Business Models. Open SocietyFoundations, Reference Series n. 5, 2011
iii GARCÍA AVILÉS, J. A. Nuevas tecnologías en el periodismo audiovisual. Revista de Ciencias Sociales y Jurídicas de la Universidad de Elche
iv Tomaney, J. “A New paradigm of Work Organizaton and Technology”. Post-Fordism
v Esser, Josef and Joachim Hirsch, (1997), “The Crisis of Fordism and the Dimentions of a
Post-Fordist Regional and Urban Sructure”, Post Fordism A Reader
vi Hançerlioğlu, Orhan. (1970). Düşünce Tarihi
vii Narin, Bilge. (2018). Dünyada Akademik Sıralaması Yüksek Gazetecilik Lisans Bölümlerinin Ders Programlarının Analizi Analysis of the Curricula of the Highest Ranked Universities for Journalism Education in the World. Güz/2018. 87-110.
viii The Aspen Institute Communications and Society Program (2017). “The future of Journalism: A Report on the Aspen Institute Dialogue
ix ETZKOWITZ Henry. (2002). “The Triple Helix of University-Industry–Government Implications for Policy and Evaluation.
x De Smet, A., Kleinman, S. and Weerda, K. (2019). Beyond matrix organization, the helix organization | McKinsey.
xi Harvey, David. (1996). The Condition of Post-Modernity.
xii Deepening Engagementfor Lasting Impact. (2013).
xiii Barber, L. 3 Things CIR Learned From Analyzing the Impact of Rape in the Fields.
(2014).